Botwinko Hieronim, prokurator gubernjalny wileński. Wywodził się ze szlachty polskiej Butwiłowskich Botwinków, h. Starykoń, od wieków osiadłej w pow. wiłkomierskim, następnie przesiedlonej do woj. mohylewskiego. B. był synem Józefa, podobno młynarza; młodszy brat jego, Trofim, «mieszkajacy w białorusko-mohylewskiej gubernji, w nagrodę dobrych postępowań długoletniej służby skarbowej« otrzymał rangę tytularnego sowietnika, oraz stanowisko p. o. asesora w Izbie skarbowej mohylewskiej. B. do służby państwowej ros. wstąpił w r. 1795; «za szczególne i akuratne pełnienie służby« nagrodzony został w r. 1807 rangą tytul. sowietnika; w r. 1809 został sekretarzem cywiln. gubernatora mohyl., zaś w r. 1813 «pomocnikiem polowego pocztdyrektora i za znajdowanie się w r. 1812 przy głównokomenderujących, Bagrationie i Kutuzowie, za spełnienie sekretnych poruczeń i za szczególne postępowanie w zwierzeniach (!) zasłużył na Najwyższe podziękowanie… za poniesione straty i cierpienia przy najściu wojsk nieprzyjacielskich nagrodzony roczną pensją, oraz za gorliwą wierność pełnienia służby i staranne uczynki« orderem św. Włodzimierza. Za «dalsze trudy i starania« w tej służbie szpiegowskiej posypały się na B-ę odznaczenia w postaci podwyższenia do ósmego stopnia w hierarchji urzędniczej, orderu św. Anny, medalu na pamiątkę 1812 r., królewskiej odznaki francuskiej Białej Lilji, wreszcie zaliczenia w r. 1814 w poczet szlachty petersburskiej. Wskutek protekcji ks. Ksawerego Lubeckiego, ówczesnego gubernatora cyw. grodzieńskiego, za gorliwe śledzenie kontrabandy B. mianowany został w r. 1816 prokuratorem gubernjalnym grodzieńskim; w r. 1817, również na wstawiennictwo Lubeckiego, przeniesiony do Wilna, obdarzony tytułem »nadwornego sowietnika« i brylantowemi odznakami orderu św. Anny. B. zawsze silnie akcentował, że jest Rosjaninem, aczkolwiek w r. 1820 wyjednał w deputacji wywodowej wileńskiej dekret, stwierdzający, że pochodzi z »rodowitej, aktualnej i starożytnej szlachty polskiej«. Popierany przez Nowosilcowa, zgromadził znaczną fortunę i w r. 1819 nabył od masy radziwiłłowskiej rozległy majątek Kłobinie w pow. wiłkomierskim, wraz z cennem archiwum, bibljoteką i zbrojownią. Znał dobrze prawo rosyjskie i statut lit. i dlatego w r. 1818 powołany został do prac nad skodyfikowaniem praw, na Litwie obowiązujących, jednakże najopieszalej prace te prowadził, żądał znacznych zapomóg pieniężnych i wkońcu do żadnych nie doszedł wyników. Jako prokurator brał udział w procesach studentów Uniw. Wil. i uczniów gimnazjalnych w l. 1823–25, zyskując ponurą sławę wyrafinowanego prześladowcy. W r. 1826 wytoczono B-e proces za niesprawiedliwe oskarżenie własnej kuzynki, Agafji Denisów, o zamiar otrucia jego żony, oraz spowodu zaliczenia rzekomej winowajczyni do stanu włościańskiego, co spowodowało zesłanie Denisowej na Syberję. Podczas procesu okazało się, że B. zagarnął znaczny majątek skazanej i dopuścił się jej uwiedzenia. Pomimo stronnego śledztwa, w którem brał udział osławiony Bajkow, B. został zawieszony w czynnościach prokuratora; udał się wtedy do Petersburga o protekcję i bezskutecznie zabiegał o posadę w Departamencie Senatu. Niebawem wrócił jednak do łaski, skoro widzimy go wśród członków wileńskiej komisji śledczej w r. 1831, a później jako gorliwego urzędnika przy dokonywaniu zaprojektowanej przez Murawjewa redukcji szlachty w pow. lidzkim, nowogródzkim i grodzieńskim; wtedy, zdaniem przyszłego Wieszatiela, miał »okazać czynem płomienną gorliwość w spełnieniu poruczeń«. B. żonaty był z Martą Fiodorowiczówną, córką podpor. wojsk ros., miał z nią synów: Aleksandra i Piotra, oraz córki: Julję, Zofję, Aleksandrę i Olgę. Córki, wychowane w Petersburgu, poszły po ojcu i uważały się za Rosjanki; jedna wyszła za jakiegoś petersburskiego dygnitarza, druga, Olga, za Florjana Woyniłłowicza, majora huzarów, właśc. maj. Boryszyn w pow. nowogródzkim (zmarła w Nowogródku w r. 1904); Aleksandra gospodarowała z bratem w Kłobiniach.

Działalność B-i napiętnował w »Dziadach« Mickiewicz; przedtem jeszcze w r. 1829 nazwał go »Skotinką« Tad. Bułharyn w powieści »Iwan Wyżygin«, zaś na tle czynności prokuratora Kryłow osnuł w r. 1830 bajkę pt. »Szczupak«; w r. 1817 jako druk anonimowy wydana została w Grodnie satyryczna »Bajka o Botwinie«.

Mościcki, Wilno i Warsz. w »Dziadach«, W. 1908, pass. (liter.); »Dekret wywodowy familji ur. Butwiłowskich Botwinków w r. 1820 mca Julii 5. dnia nastały« (rkp. B. o d. Krasińskich); Lelewel, Novosiltzow à Vilna, Bruxelles 1844, 35; Morawski, Kilka lat młod. mojej, W. 1924, 214, 224; Nolde, Oczerki po istorji kodifikacji miestn. grażd. zakonow pri gr. Spierańskom, Petersb. 1906, I 64; Akta b. gen. gub. wil. z 1816, 1817, 1827 i 1832, w Arch. Państw. w Wilnie. Podobno B. i córka jego Olga pozostawili pamiętniki.

Henryk Mościcki